W tym samym dniu otwarto budynek szkoły wiejskiej w Brzegach, zwanych wtedy Stefanowem. Nieco później, bo pod koniec czerwca, uruchomiono budynek szkolny w Lubczu Małym. Powstające szkoły wprowadzały poczucie względnej stabilizacji i rozpoczynały proces integracji dzieci i młodzieży przybyłych z różnych odmiennych stron a pośrednio również ich rodziców. A podziały pomiędzy Polakami były widoczne i głębokie. Jedna z uczennic tak wspomina jeden z pierwszych dni w szkole: „Stanęliśmy po obydwóch stronach korytarza pod ścianą, tak że z jednej strony ci obcy tacy, ci auslenderzy, jak ja, i ci ze Wschodu a z drugiej strony ci z Drawska, Wielenia” (cyt za A. Wylegała, Przesiedlenia a pamięć, Toruń 2014, s. 173).

            Pierwsza szkoła miejska w Krzyżu zorganizowana była w budynku szkoły poniemieckiej przy ulicy Sikorskiego (dziś Zespół Szkół Zawodowych im. Powstańców Wielkopolskich). Pierwszymi nauczycielami, którzy zorganizowali szkolnictwo w mieście i okolicy byli: Franciszek (Stanisław) Jankowski (pierwszy kierownik szkoły), Maria Szpak, Karol Wańczukiewicz, Zofia Pawłowska - Szymańska oraz Minkiewicz. Według danych do szkoły zapisało się początkowo około 200 uczniów. Ponieważ dzieci i młodzież w czasie okupacji pozbawione były edukacji w języku polskim, nauka w szkole rozpoczęła się praktycznie na tym samym poziomie zaawansowania. Bardzo szybko następowało jednak zróżnicowanie poziomu nauczania i podział na klasy o właściwym dla nich programie nauki. Uczniowie rozpoczynający swoją przygodę z polską szkołą pozbawieni byli książek, zeszytów czy innych przyborów szkolnych. Z powodu braków w materiale piśmienniczym notowano na tylnich stronach niemieckich dokumentów czy pociętych map.

             Ze względu na zbliżające się żniwa naukę w szkole przerwano 15 lipca 1945 roku, by po krótkiej przerwie wakacyjnej uruchomić ją ponownie 20 sierpnia tego roku. Rozpoczął się wtedy oficjalnie rok szkolny 1945/1946. Rosła liczba uczniów w szkole, pod koniec roku szkolnego było ich już 459.

            Do Krzyża przybywali też kolejni nauczyciele (Stefan Jacużyński, Maria Chomicz, Stanisława Pater, Katarzyna Pilecka i Ludmiła Niewiadomska). Wraz z wzrastającą liczbą uczniów niewystarczający stał się budynek przy ulicy Sikorskiego. W dniu 1 maja 1946 roku oddano do użytku szkolnego budynek przy ulicy Sienkiewicza (dziś Zespół Szkół Ogólnokształcących w Krzyżu Wielkopolskim). Kształtowała się sieć szkół, która w znacznej części służy uczniom po dziś dzień.

            Zorganizowanie szkolnictwa na terenie miasta i gminy Krzyż było niezwykle ważnym czynnikiem integrującym Polaków przybyłych na teren Ziemi Krzyskiej. Pan Tadeusz Brzeziński wspominał, że: „jednym z ważnych problemów było tworzenie wspólnoty mieszkańców w Krzyżu, bowiem społeczność składała się z ludzi z różnych stron Polski. W tym procesie integracyjnym najszybciej kontakty między sobą nawiązywała młodzież”.

  Tomasz Molenda